Дьиҥинэн сахалыы бичик MS Office 2000, XP(WORD) диэҥҥэ баар. Ону аан бастаан туруоргар маннык гынаҕын: Setup – Настроить – Средства Office – Многоязыковая поддержка – Универсальный шрифт – Запускать с моего компьютера. Онтон урут турбут буоллаҕына: Setup – Добавить или удалить компоненты - Настроить – Средства Office – Многоязыковая поддержка – Универсальный шрифт – Запускать с моего компьютера. 

Универсальный шрифт – диэн Arial Unicode MS бичик. Онно аан дойду үгүс тылларын буукубаларын иһигэр биһиги биэс буукубаларбыт эмиэ бааллар (холбуу туттахха «һөҕүҥ» - дивитесь диэн тахсар):

ҕ

U+0494 : CYRILLIC CAPITAL LETTER GHE WITH MIDDLE HOOK 

U+0495 : CYRILLIC SMALL LETTER GHE WITH MIDDLE HOOK 

ҥ

U+04A4 : CYRILLIC CAPITAL LIGATURE EN GHE 

U+04A5 : CYRILLIC SMALL LIGATURE EN GHE 

ү

U+04AE : CYRILLIC CAPITAL LETTER STRAIGHT U

U+04AF : CYRILLIC SMALL LETTER STRAIGHT U 

һ

U+04BA : CYRILLIC CAPITAL LETTER SHHA 

U+04BB : CYRILLIC SMALL LETTER SHHA 

ө

U+04E8 : CYRILLIC CAPITAL LETTER BARRED O

U+04E9 : CYRILLIC SMALL LETTER BARRED O



Ити уопсай араас омук буукубаларын барытын (улахан аҥара Кытай, Дьоппуон иҥин иероглифтара) илдьэ сылдьар – ол иһин улахан (23Мб). Ону кыччатан биһиэхэ эрэ туттуллар буукубалары хаалларыахха наада. 

Unicode – диэн аан дойду араас омук тылларын буукубаларын ханнык баҕарар компьютерга бэчээттиир уонна ааҕар гына оҥорор система. Хас биирдии буукуба эбэтэр иероглиф аналлаах кодтаах. Онон буукуба ханнык баҕарар компьютерга, ханнык баҕарар бичиккэ бэйэтинэн тахсыахтаах. Атын кодировкалартан атына диэн – омугуттан тутулуга суох, элбэх омук сөбүлэҥин ылбыт, универсальнай диэн (www.unicode.org).

Уопсайынан кодировка боппуруоһа бары омуктарга барыларыгар саҥа компьютерга киирэн эрэр кэмнэригэр баар эбит. Холобур нууччаларга билигин даҕаны хас да кодировка баар (win1251, KOI8, DOS иҥин). Биһиэхэ эмиэ хас даҕаны бэйэ-бэйэлэригэр сөп түбэспэт кодировкалар бааллар (Times Sakha киэнэ, Ykt.ru киэнэ, Сaxa диэннэр иҥин). Холобур биир компьютерга суруллубут суругу атын компьютерга кыайан аахпат буолуу түгэннэрэ элбэх. Ону суох гынарга аан дойду барыта билинэр Unicode кодировкатыгар киириэххэ наада. 

Туох ыарахаттар баалларый онно? Бастакытынан, Windows98 (билигин үгүс компьютерга турар операционнай система) Unicode бичиктэри ааҕары эрэ өйүүр, суруйары өйөөбөт. Иккиһинэн, суруйарга дөбөҥнүк турар, туттарга боростуой раскладка клавиатуры (keyboard layer) суох диэххэ сөп (Мин санаабар билигин саамай ордуктарын биир финн киһитэ оҥорбут раскладката баар ( www.peoples.org.ru ).

Ити бастакы ыараханы туоратарга маннык кыныахха сөп диэн этиилээхпин: Переходной (бары Windows98 – тан эргэ диэн аккаастанан саҥа (Windows2000 – тан үөһээ операционнай системаҕа көһүөхтэригэр диэри) кодировка – Unicode –ка сөп түбэһэр уонна баран Times Sakha (билигин саамай элбэх киһи туттар) кодировкатыгар эмиэ сөп түбэһэр кына оҥоруохха диэн. Оннук санааннан үс бичиги оҥордум, сотору интернетка сахалыы кэпсэтэр түһүлгэ (форум) арыйыам.

Раскладка клавиатуры – ити финн киэнин кыратык уларытан туттуохха сөп дии саныыбын. 

Билигин саха ыччата эмиэ соччо сахалыы сэлэспэт буолан эрэр. Бары кэриэтэ компьютерынан үлүһүйэн эрэллэр. Онно омук оонньууларыгар оонньоон тахсаллар. Билигин оннооҕор хас дэриэбинэ аайы компьютер баар уонна интернетка киириэххэ сөп (оскуолаҕа). Ол гынан баран кодировкабыт араас арааһа сахалыы компьютернай саҥа дэлэйдик дуораһыйарын атахтыыр. Түргэнник биир кодировканы правительственнай таһымҥа ылына охсуохха наада. Оччоҕо интернетка сахалыы сайтар оҥоһуллан, сэлэһэр түһүлгэлэр тэриллэн син саха тыл бу үлүгэр унификация кэмигэр хаалыа этэ. Оҕолор даҕаны син кыттыһан сахалыы кэпсэтэргэ үөрэниэ этилэр.

Уонна омук сиригэр элбэх биир дойдулаахтарбыт бааллар. Саамай активнай, ону маны оҥоруох дьоммут. Норуот сүмэһинэ дьон. Олор син дойдуларын ахталлар быһыылаах (холобур, кинилэр интернетка биир мунньустан кэпсэтэр сирдэрэ: www.kyraha.com диэн сайт форумугар баар). Кинилэри уонна дэриэбинэ оҕонньотторун кытта интернетка көрсүһүннэрэн сэлэһиннэрэр киһи туох эрэ тахсыа этэ дии саныыбын. Технически туох да улахан уустук онно билигин суох. Сахалыы тыл интернетка киириэн эрэ наада. 

Олоҥхолору, саха остуоруйалары интернетка киллэриэххэ наада. Оҕолорго олоҥхо сюжеттарынан компьютернай оонньуулары оҥоруохха наада. Сахалыы өйү-санааны кэм ирдэбиллэригэр тэҥнээн биэриэххэ наада. Өксөкүлээх эһэбит кэриэс тылларын толорон улахан омуктар бэйэлэрин хомуһуннарын, албастарын тутуннахпытына, саха диэн туспа ааттанан бу үлүскэннээх кэмҥэ омук быһыытынан хаалыахпыт буолуо. 

2004 c. муус устар 19 к.